(5-ci yazı)
Sovetlər birliyinin yüksək liqası Avropanın ən güclülərindən sayılırdı. Çempionat elə səviyyədə idi ki, futbolçular qitənin ən yaxşısı adına, “Qızıl top”a sahib olurdular. Belə bir yarışda çıxış etmək, nəticə qazanmaq hər komandaya, hər futbolçuya nəsib olmurdu. Ustalığı olmayanlar güclülər dəstəsinə yaxın düşə bilməzdi.
Bəlli rejim qaydalarına görə yığma komanda çempionatda çıxış edən futbolçulardan formalaşırdı. Müxtəlif illərdə Avropa, olimpiya çempionluqları qazanılır, dünya, qitə miqyasında mükafatçılar sırasında olurdu. Yeniyetmə, gənclər arasındakı çempionluqlar, finallar da öz yerində…
60-cı illərin ortalarından “Neftçi” sayılıb-seçilən klublar sırasına qoşuldu. Ümumiyyətlə Azərbaycan futbolu çiçəklənmə dövrünü yaşayırdı. Gəncəlilər yuxarılara can atır, ikinci liqada komandalarımızın sayı çoxalır, istedadlı oyunçular yetişirdi…
Klub/komanda tək 11 futbolçudan ibarət olmur.
Rəhbərlik, məşqçilər korpusu, tibb personalı, inzibati heyət… Peşəkar futbolda bunların hər biri önəmlidir. Boris Arkadyevin başladığı, karyerasını bitirdikdən sonra Ələkbər Məmmədovun öz nüfuzu ilə futbolçuları toparladığı illərdən sonra komanda daha da püxtələşirdi…
Kollektiv bir günə, bir aya formalaşmır, əziyyət, bacarıq, nüfuz tələb edir. Rəis Şövkət Orduxanov, kluba yeni gətirilən işgüzar həkim Boris Xetaqurov və nəhayət gənc və iddialı baş məşqçi Əhməd Ələsgərov futbolçularla birgə “Neftçi”ni yeni zirvələrə daşımalı idilər…
Uzun illər keçməsinə baxmayaraq “Neftçi”nin qazandığı bürünc medallar birmənalı qarşılanmır. Böyük futbol elmi dərin təhlillərə söykənməlidir. O dönəmi, ölkə futbolunu, futbolçuların potensialını analiz etdikdə, komanda növbəti 5-10 ildə daha böyük nailiyyətlər qazana bilərdi.
Dövrün aparıcı klubları ilə müqayisə öz yerində, Azərbaycan futbolu, “Neftçi”nin özü obyektiv olaraq təhlil edilməli, dəyərli oxuculara çatdırılmalıdır. Həqiqətənmi komandanın potensialı daha artığını etməyə qadir idi, yoxsa üçüncülük maksimum nəticə sayılmalıdır.
Paytaxt təmsilçisini ikincilikdən 2 xal ayırdı. Bu, çox da önəmli deyil. O vaxtlar UEFA klublar turnirlərinə yeni qatıldığı üçün SSRİ 2 komanda ilə təmsil olunurdu: çempion və kubokun sahibi. Qısa müddətdə reytinq xalları yığıldıqdan sonra kvota artdı. Bakılıların bu sarıdan da bəxti gətirmədi və Avropada rəsmi debüt edə bilmədi…
Əgər əksər futbolçuların qürub çağlarında, son nəfəsləri ilə qazandıqları bürünc olsaydı, bu maksimum göstərici sayıla bilərdi. “Neftçi”də heyətin son dərəcə gənc olması gələcəyə böyük ümidlər verirdi.1-2 futbolçunu çıxmaq şərtilə, təcrübəlilərin belə meydanda at oynadan vaxtları idi…
Futbol ölkədə o qədər cılızlaşdırılıb ki, bu gün “Bakı birinciliyi”nin piyada oyunlarındakı 23-25 yaşlılar gənc sayılır, xaricdən gətirilmiş daha yaşlılara millildə ümid çırağı kimi baxılır. Avropanın ən güclü liqalarından birində isə bürünc sahiblərinin şərəfini qapıda, müdafiədə, hücumda 20-22 yaşlı yerli gənclər layiqincə qoruyurdular…
20 yaşlı Serqey Kramarenko, Anatoli Banişevski, Yuri Stekolnikov, 21 yaşlı Mübariz Zeynalov, Vladimir Bruxti, Nizami Salahov, 22 yaşlı Nikolay Boqdanov, Vyaçeslav Şexov, S.Y. Melkumovlar, Nadir Eynullayev və 19 yaşlı Anatoli Oqirçuk və sifariş vərəqində olan Əli Rəhmanov, Rafiq Əlizadə kimi gənclər…
Hətta Yaşar Babayev, Kazbek Tuayev, Adil Babayev, Vyaçeslav Semiqlazov, Arif Rzayev, Valeri Hacıyev, Eduard Markarovun indiki futbol beyinləri düşüncəsi ilə yanaşsaq, 24-26 yaşlarında olan gənclər idilər. Ən əsası, hamısı Azərbaycan futbol məktəbinin yetirmələri idi…
Heyətin yarıdan çoxunun cavanlardan olmasına baxmayaraq, bürünc ilində evdə uduzmayan, qapısında ən az top görən yeganə komanda “Neftçi” olub. Hətta çempion “Dinamo” K. belə doğma meydanda məğlub olub. Bu, “Neftçi” adına fantastik göstərici idi. Komandanın ən zəif cəhəti, ənənəvi olaraq rəqib meydanda çıxışları idi.
Çox perspektivli heyətlə liderlərlər arasına adlamaq, ən azı yaxın gələcəkdə Neftçi”nin elitada aparıcılar sırasında olmasını, çempionluq, kubok, medallar uğrunda mübarizə aparacağını şərtləndirirdi. Yaddan çıxarmayaq, Banişevski yığmadakı çıxışlarına görə bürünc ilində “Neftçi”də heç 50% oynaya bilməmişdi.
II
Elitada hər mövsüm 5-6 klub mütləq çempionluq uğrunda yarışırdı. Komanda sayı da 16 deyildi, daha çox idi. Aparıcı klublar hər il nəinki çempion olmaq, heç mükafatçılar sırasına da düşə bilmirdilər. Liqada amansız mübarizə, rəqabət üst səviyyədə gedirdi.
“Neftçi” 67-ci ildə də çox layiqli çıxış etdi. 5-ci pillə tutulsa da, ötən mövsümdəki uğuru təkrarlamağa cəmi 3 xalı çatmadı. Ən önəmli, liderlər sırasında bakılılar stabil çıxışlarını davam etdirir, yerli istedadların komandaya axınının ardı-arası kəsilmirdi. Baş məşqçimizin özü də gənc idi və günü-gündən təcrübəsi artırdı…
Növbəti il də əlamətdar oldu. Azərbaycan futbolunda yeni tarix, bir ilk yaşandı. Yüksək liqada iki komanda ilə təmsil olunurduq. “Dinamo” Gəncə və digər ustalardan ibarət Sumqayıt, Mingəçevir, Zaqatala, Naxçıvan, Xankəndini təmsil etmiş klublarımıza ayrıca yer veriləcək. İndi isə “Neftçi”nin 60-lardakı çıxışlarını yekunlaşdıraq…
Komanda liderlər sırasına daxil olduqca, futbolçularımıza diqqət artırdı. Yığmaya dəvətlər öz yerində, daha imkanlı klublar oyunçuları rahat buraxmırdı. V.Hacıyev “Dinamo” M., N.Boqdanov “Dinamo” K., S.Melkumov “Ararat”… Sonrakı illərdə də köç davam edirdi…
Hər dəfə əsas heyət oyunçularını itirə-itirə stabil çıxış etmək də asan məsələ deyildi. Buna baxmayaraq Əhməd Ələsgərov çəkinmədən istedadları heyətə qatır, “Neftçi” ilk 10-luqda nəticələrini təmin edirdi. Azərbaycan futbolunun legionerlərə, gəlmə futbolçulara da ehtiyacı yox idi, ölkə futbolu konveyer kimi çalışırdı…
Ruslan Abdullayev, Nikolay Smolnikov, Rafiq Quliyev, Vitali Şevçenko, Tofiq Abbasov, Aleksandr Mirzoyan, Rəşid Özbəyov və sonrakı yaxın illərdə Asəf Namazov, Nurəddin Əliyev, Səməd Qurbanov, Fizuli Cavadov, Yuri Romenski, Əbdulqəni Nurməmmədov, Arif Orucov….
Bu, tam olmayan, heyətə qatılan və davamı gələn istedadlı futbolçularımızın qısa siyahısıdır. Gənc heyətlə ilk 3-yə qalxan, sayı-hesabı bilinməyən bacarıqlı ehtiyat qüvvəsi olan “Neftçi” yuxarı qalxmaq əvəzinə 5-6 ildən sonra necə eniş yaşaya bilərdi?!
Azərbaycanda tarixən problemlərə emosional, üzdənyanaşma halları prioritet təşkil edib. Üstəgəl də daxili, şəxsi maraqları ümumi işdən üstün tutulub. Komanda tarixində ilk dəfə elitada davamlı, layiqli, baxımlı çıxış etdiyi, kubok yarışlarında ardıcıl finalların bir addımlığında dayandığı halda klubda dəyişikliyə gedilməsinin nə anlamı var idi?!
31 yaşında baş məşqçiliyə gətirilən Əhməd Ələsgərov özünü doğrultmuşdu. Sonrakı 3-4 il ərzində aparıcı futbolçuları itirə-itirə çəkinmədən 17(!) yaşlı V.Şevçenko və digər yeniyetmə-gəncləri əsas heyətdə oynada-oynada “Neftçi”nin elitada stabil çıxışlarını təmin edirdi. Zaman göstərdi ki, bacarıqlı mütəxəssisin yola salınması Azərbaycan futbolu adına bağışlanmaz səhv idi…
Rusiya öz beskovlarını, Ukrayna Lobanovskini, Gürcüstan Axalkatsini qoruduğu, şərait yaratdığı, inandığı kimi, Azərbaycan futboluna cavabdehlər Ə.Ələsgərovu qorumadı, daxili çəkişmələrin qurbanına çevirdi. Nə yazıq ki, ölkə futbolunda bacarıqlı insanlara münasibət hər zaman belə olub.
Öz evində yadellilər, sapı özümüzdən olan baltalar ona da imkan vermədilər. Ən parlaq, enerjili illərini elə yad ellərdə, “Çernomorets”ın uğurlarına həsr etməyə məhkum edildi. Bu, o illər idi ki, “Neftçi” artıq zirvələrdə olmaq əvəzinə zirzəmiyə yuvarlanmışdı, birinci dəstədə can verirdi…
Təhlillər onu göstərir ki, 60-ların sonunda futbola kurasiya edənlərin strateji addımları, bağışlanmaz səhvləri, daxili intriqaların artmasına zəmin yaradıb. Futbol adına düzgün analizlərin aparılmaması və ya maraqların üst-üstə düşməsi “Neftçi”ni də, Azərbaycan futbolunu da 10 illərlə geri salıb.
Pleyada istedadlı futbolçular yetişə-yetişə tənəzzülün yaşanması, daha doğrusu, səriştəsiz qərarlarla yaradılması, neçə-neçə bacarıqlı gənclərin karyeralarına mənfi təsir edib, inkişafını dayandırıb, bataqlıqda çıxış etməyə məcbur edilib. Sonrakı onillik bunu əyani göstərir…
(Davamı növbəti yazılarda)
TAHİR SÜLEYMANOV
