Birləşmiş Millətlər Təşkilatının Baş Məclisinin qəbul etdiyi Uşaq Hüquqları haqqında Konvensiyanın Azərbaycan Respublikası tərəfindən ratifikasiya edilməsinin 30 ili tamam olur. Bu səbəbdən Azərbaycan Respublikasının İnsan Hüquqları üzrə Müvəkkilinin (Ombudsmanın) təşəbbüsü ilə 2022-ci il 20 oktyabr – 20 noyabr tarixləri “Uşaq Hüquqları Aylığı” elan edilmişdir. “Futbolinfo” da bu təşəbbüsə biganə qalmayıb futbolda uşaq hüquqlarının necə qorunduğunu araşdırmağı lazım bildi.
***
Uşaqların hüquqlarının müdafiəsi hər bir cəmiyyətdə böyük önəm kəsb edir. İdmanda, o cümədən futbolda da uşaqların hüququna xüsusi önəm verilir. Xüsusən transfer məsələlərində, belə deyək, onların yaşayış yerlərinin dəyişdirilməsi zamanı tətbiq olunan qaydalara əhəmiyyət verilir. FİFA prosesi qanunlarla tənzimləyir.
Əslində, uşaqların futbol oynamağa marağının artması sosial təminatda problemlərin yaşanması ilə sıx əlaqəlidir. Yaşadığı ölkədə elmə və təhsilə böyük dəyərin verilməməsi və yaxud futbolçuların elm və sənaye işçilərindən çox məvacib alması balansın pozulmasına səbəb olur. Bir yerdə kütləvi axın baş verirsə, orada da qanun pozuntularına meyillik arta bilər. Çünki vəziyyətə nəzarət etmək çətinləşir. Həm də ki, qazanc olan yerdə qanunsuzluğa həvəs çoxalır. Çünki hüquqi prosedurların çətinliyinə görə insanlar rahat yola əl atmaq istəyir. Futbolda belə qanunsuzluqlara əl atanlar daha çox olur. Uşaqların arxasında gizlənib fırıldaqçılığa əl atmaqdan da asan heç nə yoxdur.
Adətən belə problemlər daha çox Afrika, Cənubi Amerika və Asiya ölkələrində yaşanır. Maliyyə probleminə görə istedadlı uşaqlar daha ucuz qiymətə Avropa ölkələrinə yollanır. Xüsusən afrikalı yeniyetmələrin Avropa klublarına gətirilməsi hələ müstəmləkə dövrlərindən başlamışdı. Onların əksəriyyəti də Fransa, Portuqaliya və Belçika çempionatlarına üz tuturdu.
1990-cu ildə Pol Karlie adlı şəxs Afrikadan Avropaya gətirilən, amma sonradan bəyənilmədiklərinə görə çölə atılan yeniyetmələrə dəstək məqsədi ilə müdafiə təşkilatı yaratdı. Həmin dövrdə BMT-nin Uşaq Hüquqları Konvensiyası kimi uşaq hüquqlarını qoruyan beynəlxalq müqavilələr və bu müqavilələrə tərəf olan dövlətlərin daxili qanunvericilikləri yetkinlik yaşina çatmayan idmançıların futbol üzərindən mənəvi və maddi zərərə, istismar olunmalarına və insan alverinə məruz qalmaları kimi probləmləri həll edə bilmirdi.
FİFA ilə əməkdaşlıq nəticəsində 1990-cı illərdən bu problem qaydasına salındı. Artıq 2005 və 2009-cu illərdə Futbolçuların Statusu və Transferi Təlimatında (FSTT) uşaqların müdafiəsi ilə bağlı maddədə dəyişiklik edilmişdi. FSTT-nın 19-cu maddəsi yetkinlik yaşına çatmayan uşaqların transferi məsələsi həsr edilmişdir.
Maddə 19 – Yetkinlik yaşına çatmayanların müdafiəsi
- Futbolçuların beynəlxalq transferlərinə yalnız futbolçunun yaşı 18-dən yuxarı olduqda icazə verilir.
- Bu qayda üçün aşağıdakı üç istisna tətbiq ediləcəkdir:
- a) Əgər futbolçunun valideynləri yeni klubun yerləşdiyi ölkəyə futbolla əlaqəli olmayan bir səbəblə köçmüşlərsə.
- b) Transfer Avropa Birliyi və ya Avropa İqtisadi Bölgəsinin sərhədləri daxilində reallaşarsa və futbolçu 16-18 yaş arasında olarsa.
Bu vəziyyətdə yeni klub aşağıdakı minimum öhdəlikləri yerinə yetirməlidir:
- Futbolçulara ən yüksək milli standartlara uyğun təlim və müvafiq futbol təhsili verməli.
- Peşəkar futbol oynamağı dayandırsa, oyunçunun futboldan fərqli bir karyera qurmasına imkan verən akademik və / və ya məktəb və ya peşə təhsili və / və ya təlim zəmanəti.
III. Futbolçunun ən yaxşı baxımı üçün lazımi tədbirlərin görülməsi (ev sahibi ailəsi ilə və ya klubun ən uyğun standartlarda yerləşməsi və s.).
- Belə bir futbolçunu qeydiyyata alırsa, yuxarıdakı öhdəlikləri yerinə yetirdiyinə dair müvafiq federasiyaya sübut təqdim etməlidir.
- c) Oyunçu milli sərhəddən 50 km-dən çox olmayan məsafədə yaşayırsa və qonşu ölkə federasiyasında qeydiyyata alınan klub milli sərhədddən 50 km məsafədədirsə. Oyunçunun iqamətgahı ilə klub mərkəzi arasındakı məsafə 100 km-dən çox olmamalıdır. Bu vəziyyətdə futbolçu ailəsi ilə birlikdə yaşamağa davam etməlidir və hər iki federasiya da öz razılığını bildirməlidir.
- Bu maddədəki müddəalar, əvvəllər heç bir klubda qeydiyyatdan keçməmiş, ilk dəfə qeydiyyatdan keçmək istədiyi ölkənin vətəndaşı olmayan və ən azı 5 il ara vermədən müvafiq ölkədə yaşamış futbolçuya da şamil olunur.
- 2-ci paraqrafa uyğun olaraq hər bir beynəlxalq transfer və 3-cü bənddə qeyd olunan qeydiyyata alınmaq istədiyi ölkədə ən azı 5 il fasiləsiz yaşayan hər xarici oyunçunun ilk qeydiyyatı Futbolçuların Status Komitəsi tərəfindən təyin edilmiş Alt Komitə tərəfindən təsdiq edilməlidir. Təsdiq üçün ərizə futbolçunu qeydiyyatdan keçirmək istəyən federasiya tərəfindən ediləcəkdir. Əvvəlki federasiyaya da öz mövqeyini bildirmək imkanı veriləcəkdir. Alt Komitənin razılığı federasiyanın Beynəlxalq Transfer Sertifikatı və ilkin qeydiyyat tələbindən əvvəl alınmalıdır. Bu müddəanın hər hansı pozuntusu halında FİFA-nın İntizam Məcəlləsinə uyğun olaraq İntizam Komitəsi tərəfindən sanksiyalar tətbiq ediləcəkdir. Alt Komitəyə müraciət etməyi ləğv edən federasiya ilə yanaşı, alt komitənin razlığı olmadan Beynəlxalq Transfer Sertifikatı verən əvvəlki federasiya ilə yetkinlik yaşına çatmayan uşağın təhvil verilməsi barədə razılığa gələn klublar barədə də sanksiya tətbiq edilə bilər.
- Yetkinlik yaşına çatmayanların ilkin qeydiyyatı və beynəlxalq transfer qaydaları bu təlimatın 2 nömrəli əlavəsinə daxil edilmişdir.
Maddə 19bis- Yetkinlik yaşına çatmayanların Akademiyaya qeydiyyatı və məlumatlandırılması
- Akademiyası fəaliyyət göstərən klubları, onunla qanuni, maliyyə və ya faktiki əlaqələri olanlar, akademiyada iştirak edən yetkinlik yaşına çatmayanların klubun fəaliyyət göstərdiyi bölgədəki federasiyaya hesabat verməlidirlər.
- Hər bir federasiya, hər hansı bir klubla hüquqi, maliyyə və faktiki əlaqəsi olmayan bütün akademiyaların aşağıdakıları etməsini təmin etməlidir.
- a) müvafiq milli çempionatlarda iştirak edən bir kluba rəhbərlik etmək; akademiyanın fəaliyyət göstərdiyi bölgədəki federasiyaya bütün futbolçuları xəbərdar etmək və ya klubun özünü qeydiyyata alması; və ya
- b) Təlim üçün akademiyada iştirak edən bütün yetkinlik yaşına çatmayanları, fəaliyyət göstərdikləri bölgədəki federasiyaya xəbərdar etmək.
- Hər bir federasiya, klublar və akademiyalar tərəfindən doğum tarixi və yetkinlik yaşına çatmayanların adlarını qeyd edəcəkdir.
- Bildiriş verməklə akademiyalar və futbolçular FIFA-nın Əsasnaməsində göstərilən qaydada futbol oynamağı və mütəşəkkil futbolun mənəvi prinsiplərinə riayət etməyi və təbliğ etməyi öhdələrinə götürürlər.
- Bu müddəa hər hansı bir şəkildə pozularsa, İntizam Komitəsi FİFA İntizam Məcəlləsinə uyğun olaraq sanksiya tətbiq ediləcəkdir.
- 19-cu maddə, bildirmək istədikləri ölkənin vətəndaşı olmayan bütün yetkinlik yaşına çatmayanların bildirişlərinə tətbiq edilir.
Qeyd etdiyimiz qərarlar qəbul olunduqdan sonra uşaqların hüquqları daha yaxşı qorunmağa başladı, onlar pulgir işbazların oyuncağına çevrilməkdən yaxa qirtardılar. Düzdü, yenə belə cəhdlər olur, bir çox imkansız ailələr tora düşür. Lakin hüququnu bilənlər FİFA-nın qanunlarından faydalanaraq vəziyyətdən çıxır. Qanunlar uşaqların hüquqlarını qorumaq üçün tərtib edilib, ondan düzgün faydalananlar çətin vəziyyətə düşmür. Valideynlər uşaqlarının hüquqlarını bilməli, onları qorumaq üçün çalışmalıdı.
ABBAS
Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə hazırlanıb.
Sahə: Uşaq və gənclərin fiziki və mənəvi inkişafında idmanın rolu
