20 il sonra: Deşam “5-ci muşketyor" olacaqmı?

Proloq

“Üç muşketyor”. Ata-Dyumanın bu əsərini oxumayan, müxtəlif versiyalarda filmini izləməyən insan tapmaq olduqca müşkül məsələdi. Fransanın tarixi qəhrəmanı D`Artanyanın həyatına geniş yer verilən bu filmlərin davamı olaraq “20 il sonra” da çəkilib…

Tarixə ekskurs

Bu gün 4 illik fasilədən sonra növbəti Avropa çempionatına start veriləcək. Bu, sayca 15-ci analoji yarış olacaq. Turnir Fransada keçiriləcək. Bununla da üçrənglilər AÇ-yə 3 dəfə ev sahibliyi etmiş ilk ölkə olacaq. Onlar daha öncə 1960 və 1984-cü illərdə də bu yarışı təşkil ediblər. Ümumiyyətlə, qitə birincililkəlirinə şəriksiz şəkildə 9 ölkə ev sahibliyi edib: Fransa (1960, 1984), İspaniya (1964), İtaliya (1968, 1980), Belçika (1972), Yuqoslaviya (1976), AFR (1988), İsveç (1992), İngiltərə (1996) və Portuqaliya (2004). 

Həmçinin 3 dəfə də yarışa 2 ölkə ev sahibliyi edib: Hollandiya və Belçika (2000), Avstriya və İsveçrə (2008), Polşa və Ukrayna (2012). 

İndiyə kimi 9 ölkə Avropa çempionu tituluna sahib olub: SSRİ (1960); İspaniya (1964, 2008, 2012); İtaliya (1968); Almaniya (1972, 1980, 1996); Çexoslovakiya (1976); Fransa (1984, 2000); Hollandiya (1988), Danimarka (1992) və Yunanıstan (2004). 

12 il sonra “yalqızam, yalqız”

12 ildən sonra ilk dəfə AÇ-ni hansısa ölkə tək qəbul edəcək. Sonuncu dəfə bu hal 2004-cü ildə Portuqaliyada yaşanıb. 

16 illik həsrət bitəcəkmi?

Tarixdə 4-cü dəfə AÇ iyunun 10-da start götürür. Daha əvvəl 1988, 1992 və 2000-ci ildə bu hal baş verib. İndiyə kimi keçirilən 14 açılış matçının nəticələri belədi: 1960. Fransa – Yuqoslaviya – 4:5 1964. İspaniya – Macarıstan – 2:1 1968. İtaliya – SSRİ – 0:0 1972. Belçika – Almaniya – 1:2 Macarıstan – SSRİ – 0:1 1976. Çexoslavakiya – Hollandiya – 3:1 1980. Çexoslavakiya – AFR – 0:1 1984. Fransa – Danimarka – 1:0 1988. AFR – İtaliya – 1:1 1992. İsveç – Fransa – 1:1 1996. İngiltərə – İsveçrə – 1:1 2000. Belçika – İsveç – 2:1 2004. Portuqaliya – Yunanıstan – 1:2 2008. İsveçrə – Çexiya – 0:1 2012. Polşa – Yunanıstan – 1:1

Siyahıdan da göründüyü kimi sonuncu dəfə təşkilatçı ölkə 16 il öncə açılış matçında qalib gəlib. Maraqlıdı ki, həmin turnirin qalibi məhz Fransa olub və yarış da iyunun 10-da start götürüb. 

İlk dəfə 24, ilk dəfə yeni qaydalar

1 ay davam edəcək yarışda ilk dəfə 24 komandanın iştirak etməsi ilə yanaşı, oyun qaydalarında da bəzi yeniliklər var:
* Start fitindən sonra topu əvvəlkitək ancaq qabağa deyil, meydanın istənilən istiqamətinə vurmağa icazə verilib. 
* Zədələnən futbolçuya meydanın içində təcili tibbi yardım göstərilməsinə icazə veriləcək. Bu, yalnız futbolçuya xəsarət yetirən rəqib oyunçuya qırmızı və ya sarı vərəqə göstəriləcəyi təqdirdə mümkün olacaq. Bu, zədə alan futbolçunun komandasının qısa zaman kəsiyində olsa belə, azlıqda qalmamasını təmin etmək üçün qəbul edilən qaydadı.
* Yeni qaydaya əsasən, cərimə meydançası daxilində sonuncu ümid foluna görə hakimlərin tətbiq etdiyi cəzaya dəyişiklik edilir. Əvvəllər belə qayda pozuntusuna görə penalti verilir və qaydanı pozan futbolçu birbaşa qırmızı vərəqə alaraq oyundan çıxarılırdı. Yeni qərara görə isə əgər cərimə meydançası daxilində qapıçı və ya digər oyunçu bilərəkdən qaydanı pozmazsa, əvvəlki kimi qırmızı deyil, sarı vərəqə alacaq. Sonuncu ümid folu zamanı bilərəkdən qaydanı pozan oyunçuya isə həmişə olduği kimi qırmızı vərəqə göstəriləcək.
* Avropa çempionatları tarixində ilk dəfə topun qapı xəttini keçib-keçmədiyini müəyyənləşdirmək üçün xüsusi texnologiyadan istifadə ediləcək. Bu işə yardımçı olacaq kompüter sistemi ilə köməkçi hakimlər birgə çalışacaqlar.
* Həkim köməyinə ehtiyac olan futbolçu meydana qayıtmaq üçün daha baş hakimdən icazə almamalıdı. Artıq bu qərarı 4-cü hakimlər verəcək. 
* Meydandan kənarda baş verəcək qayda pozuntusuna görə cərimə və penalti zərbələri təyin olunacaq. Kobudluq qapı xəttinin arxasında , ancaq cərimə meydançasının yan xətləri daxilində baş verərsə, hakimlər “nöqtə”ni göstərəcək. Bu kimi hallara ehtiyat oyunçular skamyasında olan futbolçuların da əl atması səbəb ola bilər.
* Penalti zamanı qapıçı zərbədən əvvəl qapı xəttini tərk edib və qolun qarşısını alıbsa, ona sarı vərəqə göstəriləcək. 

2-ci pərdəyə saatlar qalmış…

Axşam ilk oyununa çıxacaq "xoruzlar" bununla da 9-cu dəfə qitə turnirində iştirak edəcək. Onların rəqibi olacaq Rumıniyada isə bu rəqəm 5-ə çatacaq. Tərəflər indiyə kimi AÇ-də yalnız  2 dəfə üz-üzə gəlib. 1996-cı ildəki qarşılaşmada fransızlar sevinib – 1:0. İngiltərədə keçirilən həmin oyun və bu axşam baş tutacaq matçla bağlı maraqlı paralellər aparmaq mümkündü. Tərəflərin 2-ci dueli isə 2008-ci ildə baş tutub və hesab açılmayıb – 0:0.

20 il öncəki qarşılaşma da məhz iyunun 10-na təsadüf edib. Həmin matçda da Rumıniya yığmasına, indi olduğu kimi, Angel Yordanesku başçılıq edib. Maraqlıdı ki, bu axşam Fransa millisinin “sükanı arxası”nda dayanacaq Didye Deşam 20 il öncəki qarşılaşmaya “üçrənglilər”i kapitan sarğısı ilə çıxarmışdı. Dolayısı ilə bu, Yordanesku – Deşam duelinin – özü də 20 il sonra – 2-ci pərdəsi olacaq. 

Epiloq

“20 il sonra” filmində köhnə dostlar – D`Artanyan, Atos, Portos və Aramis yenidən qarşılaşırsa, bu dəfə Deşam və Yordanesku münasibətlərində 90 dəqiqəlik mehribanlıqdan söhbət gedə bilməz. Fransızlar “20 il sonra”da məşhur döstların yenə də qələbələr sıralamasını ortaya qoyub. Bəs, Deşam necə, 20 il sonra həmvətənlərinə yenə də qələbə sevinci bəxş edə biləcəkmi?

ELMAR ABDULLA-ZADƏ