Gənclərin futbol məktəbi – davamı mümkündümü?

Hər futbolçu yüksək səviyyəyə çatmasında yeniyetməlik illərində keçdiyi məktəb yoluna minnətdar olmalıdır. Təbii ki, hər bir ölkənin futbolunun inkişaf səviyyəsi fərqləndiyi kimi onların uşaq futbolunun infrastrukturu da fərqli olur. Elə məhz infrastrukturun fərqliliyi nəticəsində ölkələrin gücü arasında disbalans yaranır.

Müstəqil Azərbaycan futbolu gənclik dövrünü yaşasa da, ümumilikdə ahıl dövründədir. Sovet dövründə bir sıra respublikalarla müqayisədə geri qalsaq da, “palaza bürün, el ilə sürün” modeli ilə müəyyən qədər axına düşmüşük.

Sovet dövründə uşaq futbolununun ümumi inkişaf modeli hər yerdə eyni idi. Sadəcə, ruslar, ukraynalılar və gürcülər təbiətən bu modelə daha yaxşı uyğunlaşa bilirdisə, biz onlarla müqayisədə bir qədər axsamışıq. Amma ədalət naminə qeyd edək ki, SSSRİ-nin dağılmasından sonra tətbiq olunan model artıq adıçəkilən ölkələrdə tətbiq olunmadığından ümumilikdə region olaraq hər yerdə eniş dövrü yaşandı.

Əslində, sovet uşaq futbolunun ümumi sxemini vermək fikrindən uzağıq. Amma bu sxemin internat modelini canlandırsaq və onu indiki dövrə qiyabi də olsa, inteqrasiya etsək, nəsə fayda götürə bilərikmi? Bunu müəyyən qədər araşdırmağa çalışacağıq.

Sovet dövründə klubların öz bazasından kənarda dövlətin hesabına yaradılan uşaq futbol məktəbləri olub. “Футбольная школа молодёжи” (qısaca olaraq – ФШМ. Gənclərin futbol məktəbi) adlanan bu təhsil ocağına dövlət tərəfindən nəzarət edilirdi. 1954-cü ildə Moskvada yaranan müəssisə istedadlı yeniyetmələri bir ocaq ətrafına toplayaraq onlara həm təhsil verir, həm də futbolun sirrlərini öyrədirdi.

Moskvada yaranan bu sistem sonradan SSRİ-nin digər şəhərlərinə də yayıldı. Bu mənada Leninqrad, Minsk, Tiflis və Kiyevi xüsusi qabarda bilərik. Bu təhsil ocağının yetişdirdiyi istedadlı gənclər isə yeniyetmə komandaların çempionatlarında nəticə verməyə başladı. Amma 1960-cı ildə SSRİ Futbol İttifaqı bu məktəbi bağlamaq qərarına gəldi. Məqsəd belə bir sistemi klubların daxilində yaratmaq idi. Amma məktəblərin şagirdlərinin valideynləri üsyan qaldıraraq buna qarşı çıxdılar. Onların “Sovetskaya Rossiya” qəzetinə ünvanladığı kütləvi şikayət məktubların səs-sorağının yayılması nəticəsində federasiya geri çəkildi.

Doğrudur, bu məktəblərin büdcəsi qismən azaldıldı, amma bu, heç də geriləməyə gətirib çıxarmadı. 1970-ci ildə internat məktəbləri SSRİ-nin bütün regionlarına yayılmağa başladı ki, Azərbaycan da bu sovqatdan pay götürə bildi. 1979-cu ildə isə keçmiş ittifaq üzrə məktəblərin ən istedadlı məzunlarından komanda yaradıldı və o, SSRİ-nin ikinci divizionunda mübarizə aparmağa başladı.

1990-cı ildə sovetin çöküşü ərəfəsində sistem axsamağa başladı. Doğrudur,  Rusiyada bu məktəbin bazası əsasında “Zvezda” komandası yarandı. Daha sonra “Yunost” adı ilə mübarizə aparan klub yenidən FŞM variantına qayıtdı.

Tarixə boylanmalı olsaq, bu müəssisədə SSRİ-nin adlı-sanlı məşqçiləri olan Konstantin Beskov, Viktor Maslov və Aleksandr Sevidov kimi mütəxəssislər çalışıb. Sovet futbolunun əfsanələrindən isə Valeri Voronin, Gennadi Qusarov, Gennadi Loqofet və Vladimir Fedotov bu təhsil ocağının məzunlarından olub. Siyahını uzatmaq da olar. Sovet dövründə Azərbaycan futbolçuları arasında da bu məktəbin məzunları olub.

Azərbaycan futbolunun ən parlaq simaları da məhz belə məktəblərdə yetişib. 80-ci illərdə SSRİ yığmasının tərkibində Avropa və dünya, hətta Olimpiya çempionu olmuş xeyli futbolçular yetişdi. Tərlan Əhmədov, Vəli Qasımov, Arif Əsədov, Vladislav Qədirov, Vyaçeslav Lemiş, Vladislav Qədirov, İqor Ponomaryov, Ruslan Lukin və “Neftçi”ni illərlə çiynində daşıyan onlarla veteran futbolçumuz məhz bu məktəblərdə yetişmişdi.

Yuxarıda qeyd etdiyimiz kimi, SSRİ dağıldıqdan sonra yalnız Rusiya bu ənənələri davam etdirə bildisə (əslində onların hazırkı cəhdi əvvəlki nəticələri vermir, Rusiyanın ən yaxşı oyunçuları klubların akademiyasından çıxır),  postsovet məkanın digər ölkələrində bu məktəbin nəinki səhifəsi, hətta kitabı da bağlandı. Bəli, formal olaraq yenə də var, dövlət büdcəsindən onlara böyük çaliyyə vəsaiti ayrılır. Lakin faydalı iş əmsalı olduqca aşağıdı. İndi adını dəyişən FŞM-lər (Bakıda ən məşhuruna Kazbek Tuayev rəhbərlik edir) sadəcə, maaş paylamaq üçün mövcuddu, yetirmələrini illərdi görmürük.

Klublarımız sonradan yalnız öz bazasında futbolçu yetişdirməyə üstünlük verdi. Təbii ki, buna yetişdirmək demək olarsa. Futbol komandaları ilə Təhsil Nazirliyinin iki fərqli sahildə qalması nəticəsində paralel inkişaf modeli fiaskoya uğrayıb.

Bəs, indi yeni dövrə uyğunlaşdırılmış köhnə modeli tətbiq etmək olarmı?

Əslində, SSRİ-nin sosializm modeli elə idi ki, bütün sahələr dövlətin nəzarətində idi. Yəni, istər təhsilə, istəsə də idmana dövlət maliyyə vəsaiti ayırırdı. Amma kapitalizm, yəni bazar iqtisadiyyatı şəraitində bu, mümkün deyil. Nəinki idman, təhsilin özündə belə özəlləşmə modeli mövcuddur. Futbolda internat-məktəb layihəsini hansısa bir klub və ya biznesmen yarada bilər. Məsələn, “Qəbələ” və “Sabah”da bunun cücərtilərini görürük. Amma dövlət hansısa bir futbol məktəbi yaradıb orada uşaqlara təhsil verə bilməz. İnkişaf adına, Təhsil Nazirliyinin himayəsi ilə belə bir ideyanı gerçəkləşdirmək mümkündür. Bunu haradasa, dövlətlə müştərək şəkildə AFFA da həyata keçirə bilər.

Təbii ki, buna cəhd olunsa, heç də pis effekt verməz. Yəni, borclu olmasa belə, dövlətin Təhsil Nazirliyinin əliylə belə bir layihə həyata keçirmək imkanı var.  Yəni dövlət futbol təmayüllü bir məktəb açır və uşaqlar orada 11-ci sinifə qədər internat formatında təhsil alır. Özü də bunu Bakıda yox, rayonlarımızdan birində həyata keçirmək olar. Bu mənada Tovuz ən yaxşı modeldir. Doğrudur, “Turan Tovuz”un öz akademiyası var. Oranı internat formatında formalaşdırmaq mümkündür. Ancaq bunu təkcə Tovuz üçün məhdudlaşdırmaq da doğru olmazdı. Ölkənin hər yerindən istedadlı gəncləri yığıb burada təhsil almağa dəvət etmək lazımdır.

Bu, bir növ Qori seminariyasına bənzəyərdi. XIX əsrdə cəhalətdən boğulan Azərbaycanda maarifçilik bu seminariya ilə canlandısa, bataqlıqda olan futbolumuzu da belə bir internat məktəbində xilas etmək olar. Hətta xaricdən sanballı uşaq məşqçilərini də bu məktəbə cəlb etmək olar.

Əslində, bunun faydalarından çox danışmağa dəyər. Amma sadəcə, bir problemi qabartmaq istərdim. Fikir verirsinizsə, legioner həyatı yaşayan futbolçularımız tez bir zamanda ölkəyə qayıdır. Xaricdə möhkəmlənə bilməmələrini müxtəlif bəhanərlə izah edirlər. Burada mental olaraq ailəyə bağlılığı qabartmaq olar. İnternat məktəbi isə evdən kənarda qalıb inkişaf etməyə yol açır. 11 il ailədən kənarda qalan yeniyetmə üçün gələcəkdə legioner həyatı yaşamaq problemə çevrilməyəcək. Ölkə futbolunun nicatı da, millinin uğurlu çıxış etməsinə də yerli futbolçuların legioner həyatı yaşaması təkan ola bilər. Hətta ən vacib şərt budur. “Böyük beşlik”dən kənar ən güclü futbol ölkələrin milliləri məhz bunun sayəsində uğur qazanır.

ŞAHSUVAR

Yazı Azərbaycan Respublikasının Medianın İnkişafı Agentliyinin maliyyə dəstəyi ilə hazırlanıb.

Sahə: Uşaq və gənclərin fiziki və mənəvi inkişafında idmanın rolu